ذکر قنوت، دعا و سلام های پایان نماز

قنوت در رکعت دوم نمازهای واجب و مستحب، یکی از سنت های نبوی و مستحبات مؤکد مذهب تشیع است. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْقُنُوتِ فَقَالَ فِی کلِّ صَلَاةٍ فَرِیضَةٍ وَ نَافِلَةٍ؛ امام صادق علیه السلام در جواب پرسش گری که از قنوت پرسیده؛ می فرمایند: هر نماز واجب و مستحب قنوت دارد. و ترک آن را موجب کامل نبودن نماز می داند. مَنْ تَرَک الْقُنُوتَ رَغْبَةً عَنْهُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ؛ کسی که از روی بی میلی قنوت را رها کند، نمازش کامل نیست»[1]

در روایت دیگری آمده: «قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اقْنُتْ فِی کلِّ رَکعَتَینِ فَرِیضَةٍ أَوْ نَافِلَةٍ قَبْلَ الرُّکوعِ؛ در رکعت دوم نماز مستحبی و واجب، قنوت بخوان»[2] 

امام باقر علیه السلام قنوت را از سنت های نبوی به حساب آورده و در مورد فراموش کردن قنوت که مورد سؤال واقع شدند؛ فرمودند: «رَجُلٌ نَسِی الْقُنُوتَ فَذَکرَهُ وَ هُوَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَقَالَ یسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ ثُمَّ لْیقُلْهُ ثُمَّ قَالَ إِنِّی لَأَکرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ یرْغَبَ عَنْ سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله  أَوْ یدَعَهَا؛ کسی که قنوت را فراموش کرد؛ حتی اگر در راه باشد رو به قبله بایستد و آن را به جا آورد. سپس فرمودند: من خوش ندارم کسی از سنت رسول الله صلی الله علیه و اله  روی گردان و آن را ترک نماید»[3]

ذکر دعای قنوت هر چه طولانی تر باشد؛ بهتر است. «وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله أَطْوَلُکمْ قُنُوتاً فِی دَارِ الدُّنْیا أَطْوَلُکمْ رَاحَةً یوْمَ الْقِیامَةِ فِی الْمَوْقِفِ؛ هر کس در دنیا قنوتش طولانی تر باشد در قیامت آسایش طولانی تری دارد.»[4]

در دعاهای قنوت، کیفیت دعا و نوع دعا را هم مشخص کرده اند. در روایتی آمده است که در قنوت روز جمعه، تمجید خدا و صلوات بر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام و دعا برای فرج باشد. یا در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمودند: «الْقُنُوتُ فِی الْفَرِیضَةِ الدُّعَاءُ وَ فِی الْوَتْرِ الِاسْتِغْفَارُ؛ در قنوت نمازهای واجب، دعا کنید و در نماز وتر نافله شب، استغفار نمایید.[5]

دعاهایی که در سجده آخر نماز، خوانده می شود؛ یکی از مستحبات سجده است. امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند: «لَا قِرَاءَةَ فِی رُکوعٍ وَ لَا سُجُودٍ إِنَّمَا فِیهِمَا الْمِدْحَةُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ الْمَسْأَلَةُ فَابْتَدِءُوا قَبْلَ الْمَسْأَلَةِ بِالْمِدْحَةِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ اسْأَلُوا بَعْدُ؛ خواندن حمد و سوره در رکوع و سجده لازم نیست. در رکوع فقط مدح خدا است؛ سپس درخواست. ابتدا مدح و ستایش خدا و سپس دعا کنید»[6]

اگر منظور از دعاهای پایان نماز، تعقیبات نماز باشد که به دستور پیامبر و اهل بیت حضرتش انجام می شود که در مفاتیح الجنان موجود است.

سلامی که به پیامبر و اهل بیت بعد از نماز می دهیم:

1- مسلمین می توانند در هر زمان و مکانی که خواستند به رسول الله و ائمه اطهار علیهم السلام، سلام دهند و سلام آن ها به حضرات معصومین ابلاغ می شود. اختصاص به بعد از نماز ندارد.

2- این که در میان شیعه مرسوم است که بعد از نماز به پیامبر و اهل بیت سلام می دهند؛ ریشه روائی دارد. راوی از امام رضا علیه السلام نقل می کند: «عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ کیفَ الصَّلَاةُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله  فِی دُبُرِ الْفَرِیضَةِ وَ کیفَ السَّلَامُ عَلَیهِ فَقَالَ علیه السلام تَقُولُ السَّلَامُ عَلَیک یا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ السَّلَامُ عَلَیک یا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیک یا خِیرَةَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیک یا حَبِیبَ اللَّهِ؛ سائل پرسید: کیفیت سلام به پیامبر بعد از نماز واجب چگونه است؟ فرمودند: می گویی السلام علیک یا رسول الله....»[7]

کیفیت سلام دادن بعد از نماز به چند صورت وجود دارد که ما در این جا به نقل یکی از آن ها اکتفا می کنیم.

السلام علیک یا ابا عبد الله، السلام علیک یابن رسول الله، اَلسَّلامُ عَلَیکَ یَابنَ اَمیرِالمُؤمِنینَ وَابنَ فاطِمَةَ الزَّهراء سَیِّدَةَ نِساءِ العالَمینَ السلام علیک و علی اولادک المعصومین، السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

اَلسَّلامُ عَلَیکَ یا غَریبَ الغُرَباء اَلسَّلامُ عَلَیکَ یا مُعینَ الضُّعَفاءِ وَ الفُقَراء اَلسُّلطانَ یا اَبَاالحَسَنِ عَلیَّ بنَ موُسَی الرِّضا اَلسَّلامُ عَلَیکَم وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ.

 اَلسَّلامُ عَلَیکَ یا مَولانا یا صاحِبَ الزَّمان، اَلسَّلامُ عَلَیکَ یا خَلیفَةَ الرَّحمنِ، اَلسَّلامُ عَلَیکَ یاشَریکَ القُرانِ عَجَّلَ اللهُ تَعالی فَرَجَک وَ سَهَّلَ اللهُ مَخرَجَک السلام علیکَ و علی آبائِک الطَیبینَ الطاهرینَ المَعصومینَ وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ.

هر دعایی را شما مجاز هستید - عربی و فارسی- در قنوت بخوانید. اما معمولا در قنوت این دعاها خوانده می شود:

1- رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّار؛ پروردگارا! به ما در دنیا نیکی و در آخرت هم نیکی عطا کن، و ما را از عذاب آتش نگاه دار»[8]

2- رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْک رَحْمَةً إِنَّک أَنْتَ الْوَهَّابُ؛ پروردگارا! دل هایمان را پس از آن که هدایتمان فرمودی منحرف مکن و از سوی خود رحمتی بر ما ببخش. زیرا تو بسیار بخشنده ای»[9]

3- رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَینا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرین؛ پروردگارا! بر ما صبر و شکیبایی فرو ریز و گام هایمان را استوار ساز و ما را بر گروه کافران پیروز گردان»[10]  

اگر منظور شما از دعای پایان نماز، ذکر سجده است که معمولا این دعاها خوانده می شود:

1- یا لطیف ارحم عبدَک الضعیف؛ خدای مهربان به بنده ضعیفت ترحم فرما.

2- یا ولی العافیة اسئلک العافیة عافیة الدنیا و الاخره؛ ای صاحب عافیت، به من عافیت و سلامتی دنیا و آخرت را مرحمت فرما.

3- امام باقر علیه السلام فرمودند: در سجده نماز واجب این ذکر را برای طلب روزی بخوان: «ادْعُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ فِی الْمَکتُوبَةِ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ یا خَیرَ الْمَسْئُولِینَ وَ یا خَیرَ الْمُعْطِینَ ارْزُقْنِی وَ ارْزُقْ عِیالِی مِنْ فَضْلِک الْوَاسِعِ فَإِنَّک ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ؛ ای بهترین درخواست شدگان و ای بهترین عطا کنندگان! از فضل گسترده ات، روزی من و خانواده ام را تفضل فرما. که تو بزرگترین تفضل کنندگانی.»

در سجده مجازید، هر دعایی که دوست داشتید؛ بخوانید.

 

پی نوشت ها:

[1] الکافی، ج 3، ص 340.

[2] همان.

[3] همان.

[4] من ‏لا یحضره ‏الفقیه، ج 1، ص 487.

[5] الکافی، ج 3، ص 339.

[6] وسائل‏ الشیعة، ج 6، ص 310.

[7] همان، ص 475.

[8] بقره، 201.

[9] آل عمران، 8.

[10]بقره، 250.