فتوای مراجع عظام تقلید در خصوص پرسش مزبور چنین است:
شخص جنب به بهانه‌ی این که از نزدیکان خود یا همسرش خجالت مى‌کشد، نمی‌تواند غسل را ترک کرده و به جای آن تیمّم بدل از غسل نماید، ولی اگر غسل را تا آخر وقت تأخیر انداخت و تیمّم کرد، اعمالش صحیح است و قضا ندارد هر چند معصیت کرده است.
بهجت، محمد تقى، استفتائات، ج 1، ص 315، دفتر حضرت آیة الله بهجت، قم، چاپ اول، 1428ق؛ فاضل لنکرانى، محمد، جامع المسائل، ج 2، ص 106، انتشارات امیر قلم، قم، چاپ یازدهم، بی تا.
اگر تا آخر وقت
نماز، بدون عسر و حرج غیر قابل تحمل، امکان تطهیر و وضو با آب را دارد، باید تطهیر
نموده و وضو بگیرد، در غیر این صورت طهارت لازم نبوده و باید تیمم کند.
ضمائم:
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این
سؤال، چنین است
حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
در هر صورت اگر تا آخر وقت نماز امکان
تطهیر و وضو با آب را دارد، باید تطهیر نموده و وضو بگیرد.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
هر زمان که آب برای او ضرر دارد یا
نتواند وضو بگیرد وظیفه‌اش تیمم است و طهارت لازم است مگر در جایی که به مشقت و
زحمت زیاد می‌افتد.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
اگر در وقت می‌تواند وضو بگیرد نمی‌تواند
تیمم کند.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
چنانچه داخل وقت متمکن از رفتن به منزل
و وضو باشد لازم است وضو بگیرد و نمازش را بخواند در غیر این صورت می‌تواند تیمم
کند.
حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):
در خارج از منزل در زمان تنگی وقت نماز
تیمم کند اما در وسعت وقت نباید تیمم
استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، سیستانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست.
می‌خواستم بدانم دوست من که در حال گذراندن دوره آموزش فضانوردی است، در فضا چگونه باید قبله را تعیین کند و وضو گرفته و نماز بخواند؟ ضمناً نماز او کامل است یا شکسته؟
پاسخ اجمالی
نمازهای واجب، در
هیچ حالت و شرایطی از انسان ساقط نمی شود و بر هر مسلمانی که به سن تکلیف رسیده
است، واجب است در هر حالتی که ممکن است نماز خو د را به جا آورد.
انسانی که در فضا و یا در سفینهی
فضایی است اگر می تواند با وسایل و امکاناتی در مکانی استقرار پیدا کند باید نماز
خود را در حالت استقرار بخواند و اگر نمی تواند، به هر شکل که امکان دارد، ولو با
اشاره، باید نماز خود را بخواند.
کسانی که در فضا هستند اگر در جهت کره
ی زمین بایستند رو به قبله ایستاده اند ولی اگر نتوانستند جهت کره ی زمین را تشخیص
بدهند باید به چهار جهت نماز بخوانند(در صورت امکان) و در غیر این صورت، به هر چند
جهت که بخوانند کافی است
نسبت به زمان نمازها لازم است، در هر
بیست و چهار ساعت هر یک از نمازهاى پنچ‌گانه را یک مرتبه با ترتیب شرعى آن انجام
دهند و بهتر است فاصلۀ متعارف زمانى بین اوقات نمازها در زمین را رعایت کنند
اما درباره ی وضو،
اگر می تواند و امکان دارد باید وضو بگیرد و اگر امکان ندارد باید تیمم کند و اگر
تیمم هم امکان ندارد، باید بنابر احتیاط، بدون وضو و تیمم نمازش را بخواند و بعداً
قضای نمازهایی را که بدون وضو و تیمم خوانده است به جا آورد
اما از نظر قصر و اتمام (شکسته و یا
تمام بودن نماز)، اگر فضانوردی می داند که ده روز یا بیشتر در یک محل از فضا اقامت
خواهد داشت نمازش در آنجا تمام است، در غیر این صورت باید نمازش را شکسته بخواند،
اما اگر «فضا نوردی» شغل او باشد در صورتی که بعد از سفر اول، ده روز یا بیشتر در
وطن خود یا غیر وطن خود نمانده باشد در سفر دوم نمازش تمام است، اما اگر ده روز در
وطن خود یا غیر وطن خود بماند و مجدداً به فضا برود، نمازش شکسته خواهد بود
1با استفاده از استفتائات امام خمینی(ره)، سؤال های 28 و 29؛ توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 434، مسئله ی 784.
2. منتظرى، حسین على، استفتائات ج 3، ص 66، قم، چاپ اول، بی تا؛ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، ج1، ص 91، محقق و مصحح: علیان‌نژادی، ابوالقاسم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، قم، چاپ دوم، 1427ق.
3 امام خمینی، توضیح المسائل، ج 1، ص 381، مسئلهی 686؛ همان، سؤال 339.
4 امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 705، م 1312، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1424ق.
در وضو، اگر مانعی برای رسیدن آب به ظاهر اعضا باشد، باید بر طرف
شود، اما زیر ناخن‌ها جزو ظاهر اعضا نیست و وجود جرم در زیر آن برای وضو اشکالی
ندارد. لذا فقها در این‌باره می‌گویند:
اگر زیر ناخن چرک [و جرم] باشد، وضو
اشکال ندارد، ولى اگر ناخن را بگیرند [و چرک باقی بماند] باید براى وضو آن چرک را
برطرف کنند و نیز اگر ناخن بیشتر از معمول بلند باشد، باید چرک زیر مقدارى را که
از معمول بلندتر است برطرف نمایند
. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج1، ص 176، م 291، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1424ق.
یک از شرایط صحت نماز جماعت آن است که مکان نماز مأمومین پایین‌تر از
مکان نماز امام جماعت نباشد لذا در برخی از مساجد به جهت رعایت این
مسئله در زمان اتصال صفوف به صحن یا جاهای دیگر مسجد که سطح پایین‌تری دارند، در
ساخت محراب، مقداری آن را داخل زمین قرار می‌دهند.
خاطرنشان می‌شود علت این حکم، روایاتی است که از امامان
معصوم (ع) نقل شده و شاید حکمت آن، رعایت فروتنی امام نسبت به مأمومین بوده و
اینکه این مسئله موجب غلو در جایگاه امام جماعت و انحراف در عبادت مأمومین نگردد.
فاضل لنکرانى، محمد، احکام جوانان، ص 135، مسئله 332، امیر قلم، قم، سى و پنجم، 1427ق.
. «سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنِ الْإِمَامِ یُصَلِّی وَ خَلْفَهُ قَوْمٌ أَسْفَلُ مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِی یُصَلِّی فِیهِ قَالَ إِنْ کَانَ الْإِمَامُ عَلَى شِبْهِ الدُّکَّانِ أَوْ عَلَى أَرْفَعَ مِنْ مَوْضِعِهِمْ لَمْ تَجُزْ صَلَاتُهُمْ وَ إِنْ کَانَ أَرْفَعَ مِنْهُمْ بِإِصْبَعٍ أَوْ أَکْثَرَ أَوْ أَقَلَّ إِذَا کَانَ الِارْتِفَاعُ بِقَطْعِ سَیْلٍ وَ إِنْ کَانَتِ الْأَرْضُ مَبْسُوطَةً وَ کَانَ فِی مَوْضِعٍ مِنْهَا ارْتِفَاعٌ فَقَامَ الْإِمَامُ فِی الْمَوْضِعِ الْمُرْتَفِعِ وَ قَامَ مَنْ خَلْفَهُ أَسْفَلَ مِنْهُ وَ الْأَرْضُ مَبْسُوطَةٌ إِلَّا أَنَّهَا فِی مَوْضِعٍ مُنْحَدِرٍ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ سُئِلَ فَإِنْ قَامَ الْإِمَامُ أَسْفَلَ مِنْ مَوْضِعِ مَنْ یُصَلِّی خَلْفَهُ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ وَ قَالَ ع إِنْ کَانَ الرَّجُلُ فَوْقَ بَیْتٍ أَوْ غَیْرِ ذَلِکَ دُکَّاناً کَانَ أَوْ غَیْرَهُ وَ کَانَ الْإِمَامُ یُصَلِّی عَلَى الْأَرْضِ وَ الْإِمَامُ أَسْفَلَ مِنْهُ کَانَ لِلرَّجُل أَنْ یُصَلِّیَ خَلْفَهُ وَ یَقْتَدِیَ بِصَلَاتِهِ وَ إِنْ کَانَ أَرْفَعَ مِنْهُ بِشَیْ‌ءٍ کَثِیرٍ»؛ شیخ صدوق، محمّد بن على، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 387، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ دوم، 1413ق.
ا توجه به روایت زیر، «تَوَشُّح» را توضیح بدهید. «محمّد بن یحیى عن أحمد بن محمد عن علی بن الحکم عن هشام بن سالم عن أبی بصیر عن أبی عبد الله(ع) قال: لَا یَنْبَغِی أَنْ تَتَوَشَّحَ بِإِزَارٍ فَوْقَ الْقَمِیصِ وَ أَنْتَ تُصَلِّی وَ لَا تَتَّزِرْ بِإِزَارٍ فَوْقَ الْقَمِیصِ إِذَا أَنْتَ صَلَّیْتَ فَإِنَّهُ مِنْ زِیِّ الْجَاهِلِیَّةِ».
«تَوَشُّح» در لغت از ماده «وشح»؛ به
معنای آویختن حمایل (آنچه به شانه و پهلو آویزند و جامه به دوش افکندن است. ما با توجه به اینکه روایات مربوط به
توشّح، یک بحث شرعی و فقهی را پیش می‌کشند، لغت‌دانان و فقهای بزرگوار توشّح را
به گونه‌های مختلف معنا کرده‌اند:
1. معروف فقها و بیشتر ارباب لغت: گذراندن یک طرف لباس از زیر بغل راست و
افکندن آن بر دوش چپ، آن‌گونه که شخص مُحرم در احرام حج انجام می‌دهد.
2. افکندن لباس از شانه تا تهیگاه و بستن
آن در وسط
3. برخی از اهل سنت: داخل کردن یک طرف
لباس در زیر بغل راست و افکندن آن بر دوش چپ و طرف دیگر، زیر بغل چپ و افکندن آن
بر دوش راست، سپس گره زدن آن دو به هم بر روى سینه.
در روایات زیر توشّح به همان معنای
معروف فقها و لغت‌دانان است؛ یعنی گذراندن یک طرف لباس از زیر بغل راست و افکندن
آن بر دوش چپ.
امام صادق(ع) فرمود: «شایسته نیست که
روى پیراهن، یک ملافه را به صورت توشّح آویزان کنی و نماز بخوانى. و شایسته نیست
که روى پیراهن، یک ملافه را مانند لنگ حمام به کمر ببندى و نماز بخوانى. این گونه
لباس، شیوه دوران جاهلیت بود
عمّار ساباطى، می‌گوید: از حضرت امام
صادق(ع) پرسیدم؛ شخصى که امام جماعت براى گروهى است، آیا جایز است در هنگام امامت
لباس را به صورت توشّح بپوشد؟ آن‌حضرت فرمود: «خیر، شخص با جماعت و گروهى نماز
نخواند و حال آن‌که روى لباس‌هایش، توشّح بپوشد، اگر چه لباس‌هایش زیاد هم باشند؛
زیرا امامى که این‌گونه لباس پوشیده حق ندارد با مردم نماز جماعت بخواند .
امام باقر یا امام صادق(ع) فرمود:
«پوشیدن ردا و عبا بر روی توشّح، در نماز مکروه است و پوشیدن لباس به صورت توشّح
بر روی پیراهن [نیز] مکروه است
از امام باقر و امام صادق(ع) سؤال
کردند: علّت چیست که شخص نباید در حال نماز روى پیراهنش، لباس را به صورت توشّح
بپوشد؟ فرمودند: «علّتش آن است که در نماز باید با تواضع و خوارى باشند و توشّح
نشانه تکبّر و گردن فرازى است، از این‌رو؛ در نماز جایز نیست این طور لباس بپوشید
از توشّح در بخش‌های نماز و حج کتاب‌های فقهی بحث
شده است. توشّح در حال نماز به‌ویژه براى امام جماعت کراهت دارد. اما توشّح یکى از دو لباس احرام براى
مُحرم جایز است
. فرهنگ فارسی معین، واژه «حمایل».
. بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، ص 273، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، 1375ش؛ فرهنگ لغت عمید، واژه «توشح».
. فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج 5، ص 275، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1416ق؛ کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ج 4، ص 531، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1422ق؛ نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق و مصحح: قوچانی، عباس، آخوندی، علی، ج 18، ص 238، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، 1404ق.
. «وَ هُوَ أن یُدْخِلَهُ تَحْتَ إِبْطِهِ الْأَیْمَنِ و یُلْقِیهِ عَلَى مَنْکِبِه الْأَیْسَرِ کَمَا یَفْعَلُهُ الْمُحَرِمُ»؛ فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، منشورات دار الرضی، قم، چاپ اول، بی‌تا؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 633، دار صادر، بیروت، چاپ سوم؛ واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج 4، ص 246، دار الفکر، بیروت، چاپ اول، 1414ق؛ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی، سید احمد، ج 2، ص 423، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
«و التوشح و هو إرسال الرداء من العاتقین الى الکشحین و شده»؛ ابن فهد حلّی، جمال الدین احمد بن محمد، الرسائل العشر، محقق و مصحح: رجائی، سید مهدی، ص 68، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی قدس سره، قم، چاپ اول، 1409ق.
«ابن سیدة: و التوشُّح أَن یَتَّشِحَ بالثوب، ثم یُخرجَ طَرَفه الذی أَلقاه على عاتقه الأَیسر من تحت یده الیمنى، ثم یَعْقِدَ طرفیهما على صدره»؛ لسان العرب، ج 2، ص 633؛ تاج العروس من جواهر القاموس، ج 4، ص 246.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 395 ، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 329، کتاب فروشی داوری، قم، چاپ اول، 1385ش؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 4، ص 396، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق.
. وسائل الشیعة، ج 4، ص 396.
. علل الشرائع، ج 2، ص 329؛ وسائل الشیعة، ج 4، ص 398.
. ر.ک: موسوی خویی، سید ابو القاسم، موسوعة الإمام الخوئی، ج 12، ص 426، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، قم، چاپ اول، 1418ق.
. ر.ک: همان، ج 27، ص 447 و 451.
. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی (المحشّی)، محقق و مصحح: محسنی سبزواری، احمد، ج 2، ص 358، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1419ق.
. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 18، ص 238؛ العروة الوثقى (المحشّى)، ج 4، ص 671.
