معنا و مفهوم نماز
نـمـاز در لـغت به معناى پرستش, نیاز, سجود, بندگى و اطاعت, خم شـدن بـراى اظـهـار بـندگى و اطاعت و یکى از فرایض دین و عبادت مـخصوصى است که مسلمانان پنج بار در شبانه روز به جا مى آورند.
نـماز یعنى خدمت و بندگى, فرمان بردارى, سر فرود آوردن و تعظیم کردن به نشانه احترام.
حمزه نخستین کسى بود که پیامبر (ص) بر جنازه او چندین مرتبه نماز خواند، شهیدان دیگر را هم مىآوردند و کنار او مىگذاشتند و پیامبر (ص) بر حمزه و یکایک شهیدان نماز مىگزارد ...
در جنگ احد وقتی جنگ تمام شد و مشرکان احد را ترک کردند، مسلمانان به جمع آوری کشتهشدگان خود پرداختند، پیامبر (ص) بر بالین حمزه آمد و بر او نماز گزارد، پیامبر (ص) دستور فرمود تا هیچ یک از شهدا را غسل ندهند و فرمود: آنها را با خون ها و زخم هایشان بپیچید که هر کس در راه خدا مجروح شود، روز قیامت با همان جراحت برانگیخته مىشود، رنگ او رنگ خون خواهد بود و بوى او بوى مشک. همچنین فرمود: آنها را رها کنید که من در روز قیامت گواه ایشان خواهم بود. حمزه نخستین کسى بود که پیامبر (ص) بر جنازه او چندین مرتبه نماز خواند، شهیدان دیگر را هم مىآوردند و کنار او مىگذاشتند و پیامبر (ص) بر حمزه و یکایک شهیدان نماز مىگزارد، چنان که هفتاد مرتبه بر او نماز گزارد، چون عده شهیدان هفتاد نفر بود. همچنین گفتهاند: شهیدان را نه نفر نه نفر مىآوردند و کنار حمزه مىگذاشتند، که با او ده نفر مىشدند و بر آنها نماز خوانده مىشد، آن گاه نه نفر را بر مىداشتند ولى جنازه حمزه همچنان باقى مىماند و نه نفر دیگر را مىآوردند. و گفته اند که حضرت بر آنها نه بار و هفت بار و پنج بار تکبیر مىگفت و این کار هفت مرتبه صورت گرفت. طلحه بن عبید الله و ابن عباس و جابر بن عبد الله مىگویند: پیامبر (ص) هنگامى که بر کشتگان احد نمازگزاردند، فرمودند: من گواه اینان خواهم بود. ابو بکر گفت: اى رسول خدا، مگر آنان برادران ما نبودند و ما هم مانند ایشان جهاد نکردیم؟ فرمود: چرا، ولى اولا: این گروه بهره و نصیبى از این جنگ نبردند، ثانیاً نمىدانم شما بعد از من چه کارها خواهید کرد. ابو بکر گریست و گفت: مگر ما بعد از تو زنده خواهیم بود؟[1]
نگاهی به اشکال مختلف نماز در برخی ادیان الهی
نماز به عنوان عالترین شکل عبودیّت و کاملترین صورت تعظیم و پرستش پروردگار یکی از مهمترین اعمال عبادی است که در شریعت اسلام وجود دارد و مسلمانان موظّفند که روزانه حدّاقل پنج بار آنرا به جای آورند. بعضاّ گمان میشود که این عمل عبادی یکی از تکالیف و شرایع اسلام بوده و در دیگر ادیان آسمانی سابقهای ندارد. این تحقیق بر آن است تا با بررسی وجود نماز در دیگر ادیان آسمانی و مشخّصاً زرتشت، یهودیّت و مسیحیّت، نحوه‌ی انجام این عمل عبادی در شریعت آنها را مورد بررسی قرار دهد و پایان نیز به اهمیت و نیز برخی فواید و آثار آن از دیدگاه دین مبین اسلام به اختصار اشاره کند.
امام صادق(ع) در جواب این پرسش می‌فرماید: «إِنَّ أَوَّلَ دَمٍ وَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ دَمُ حَوَّاءَ حِینَ حَاضَت»؛ اولین خونی که بر زمین ریخت، خون حوا است زمانی که حیض شد.
این پاسخ در برابر یهودی‌هایی است که از پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) پرسیدند که کدام خون است که اول بر زمین ریخت، آنان فرمودند؛ به اعتقاد شما اولین خون، خون هابیل است که قابیل او را شهید کرد، اما به اعتقاد ما اولین خونی که بر زمین ریخت، خون حوا است زمانی که حیض شد. بنابر این، حوا همسر حضرت آدم(ع) اولین زنی است که حائض شد.
شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ج، ۱، ص ۸۸ دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413ق.
اصفهانی(مجلسی اول)، محمد تقی، لوامع صاحبقرانی، ج ۱، ص ۶۱۸، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم، 1414ق.
شیعیان دوازده امامی از آن روی نمازشان را با دست باز به جای می آورند که به روش و سنت پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) عمل کرده باشند، دلیل آنها روایت های فراوانی است که بیان می کند پیامبر (ص) و ائمه (ع) هنگام خواندن نماز دست های خود را باز و به دو سمت پهلو می چسباندند و عمل بستن دست ها موقع نماز، تشبه به مجوس هاست. هم چنین روایت های موثقی اعمال پیامبر (ص) را موقع خواندن نماز از اوّل تا آخر نقل کردند، اما عمل بستن دست ها بر روی همدیگر در آنها مشاهده نمی شود. به هر حال عمل قبض ید در نماز حادثه ای است که بعد از رحلت پیامبر (ص) در دوران خلافت خلیفه ی دوم اتفاق افتاد و از این جهت اهل سنت با دست بسته نماز می خوانند، البته بعضی از آنها هم بدان عمل نمی کنند.
در این که، در هر شهری باید یک نمازجمعه اقامه شود یا بیشتر، از نظر شرع ملاک، مقدار فاصله ی بین دو نمازجمعه است.
مراجع عظام می گویند: کم ترین فاصله ی بین دو نماز جمعه، یک فرسخ است.
و اگر در جایى نماز جمعه برگزار شد نباید در فاصلهاى کمتر از یک فرسخى آن نماز جمعه دیگرى منعقد شود. پس اگر با فاصله یک فرسخ دو نماز جمعه اقامه شود هر دو صحیح است. لازم به تذکر است که میزان در مسافت، محل نماز جمعه است نه شهرى که نماز جمعه در آن تشکیل شده است. بنا بر این در شهرهاى بزرگى که طول آن چند فرسخ است مىتوان چند نماز جمعه تشکیل داد
بنابراین، اگر در شهری دو نماز جمعه برگزار شود و فاصله بین آن دو کم تر از یک فرسخ باشد، هر کدام که دیرتر شروع کرده باشند نماز آنان باطل است، و اگر هر دو مقارن هم در یک لحظه تکبیرة الاحرام بگویند هر دو نماز باطل است
البته طبق نظر حضرت امام، امام جمعه باید منصوب از طرف ولی فقیه باشد، بنابراین اگر در شهری یک امام جمعه منصوب از طرف ولی فقیه است و دیگری غیر منصوب، بدیهی است که نماز دومی باطل است
ضمناً از آن جا که شهرها معمولاً آن قدر بزرگ نیستند که از هر طرف یک فرسخ (6 کیلومتر) محدوده داشته باشند، برای هر شهری یک امام جمعه نصب می شود.
پاسخ دفتر حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (مدظله العالی
کمترین فاصله بین دو نماز جمعه باید یک فرسخ باشد و یک نماز جمعه در یک شهر بخوانند کافی است و نماز جمعه و جماعت برای اجتماع مردم است و اگر کاری موجب تفرقه شود جایز نیست.
پاسخ دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی
اگر بین محل برگزارى نماز جمعه یک فرسخ شرعى فاصله باشد، مانع ندارد.
پاسخ دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مدظله العالی
ج: باید بین اقامه دو نماز جمعه حداقل یک فرسخ فاصله باشد.
والله العالم
پاسخ دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی
فاصله دو نماز جمعه باید کمتر از یک فرسخ نباشد که اگر در کمتر از یک فرسخ دو نماز جمعه خوانده شود نماز اوّلى صحیح و دومى باطل است.
توضیح المسائل مراجع، ج1، احکام نماز جمعه، ص 856.
اجوبة الاستفتائات، آیت الله العظمی خامنه ای، ص133، س 623؛ توضیح المسائل مراجع، ج1، احکام نماز جمعه، ص 844.
استفتائات حضرت امام خمینی، ص 268، س 440.
